.جلد پنجم
مقدمه ناشر:
بسمه تعالي با مطالعه تاريخ اقتصادي ايران، خوانندگان با زندگي روزمره ايرانيان و تلاش نياكان ما، در راه بهبود زندگي خود از كهن‌ترين ايام تا عصر حاضر آشنا مي‌شوند.
در فصل اول، زندگي اقتصادي مردم ايران و ملل تابع، در عهد شاهنشاهي هخامنشيان، اشكانيان و ساسانيان مورد مطالعه قرار گرفته است.
در فصول بعد زندگي اقتصادي و تجاري ايران و بعضي از ملل اسلامي بعد از ظهور اسلام، سياست اقتصادي اعراب، وضع طبقات مختلف، شكفتگي و پيشرفت صنعت و كشاورزي ايران از عهد سامانيان تا حمله مغول، وضع عمومي و مختصات شهرها، ارزش اقتصادي و صنعتي هريك از بلاد و مناطق ايران، وضع خيابانها، كوچه‌ها و كاروانسراها، حوادث و بليات ناگوار اقتصادي و اجتماعي در طول تاريخ، نظير: خشكسالي، قحطي، وبا، طاعون و ديگر امراض همه‌گير.- معامله و دادوستد و سير تكاملي آن، مظاهري از تمدن قرون وسطايي ايران، طرز مسافرت، راهها و وسايل نقليه، مشكلات تجارت، بازرگاني و مسافرت در خشكي و دريا- آراء و نظريات اقتصادي متفكران ايراني از عهد زرتشت تا روزگار ما- افكار و انديشه‌هاي اقتصادي در غرب از يونان باستان تا عصر حاضر، علل پيشي‌گرفتن غرب بر شرق و آثار انقلاب صنعتي و رشد ماشينيسم، پديده استعمار و عوارض آن، علل و عوامل توسعه و انحطاط اقتصادي و ديگر مطالب متنوع، از نظر خوانندگان خواهد گذشت.
براي توصيف و بيان زندگي اقتصادي نياكان ما، مولف كتاب پس از تحقيق و ممارست بسيار و مطالعه در متون كهن و تتبعات محققين و نويسندگان عصر حاضر، موفق شده است مطالبي جامع براي پژوهندگان و دانشجويان رشته اقتصاد فراهم آورد.
چنانكه در اين كتاب مي‌بينيم، با آنكه ايران در تمام مظاهر زندگي اجتماعي و اقتصادي تا قرن هفدهم داراي تاريخي درخشان و قدرتي انكارناپذير بوده، و از جهت ارزشهاي فرهنگي و اجتماعي سرآمد كشورهاي متمدن جهان در قرون وسطي و قرون جديد بشمار مي‌رفته است از اواخر قرن هفدهم ميلادي در اثر رشد ماشينيسم و انقلاب صنعتي و نفوذ سياستهاي استعماري بتدريج از وسعت خاك ايران كاسته شد و اكثر صنايع دستي و موسسات اقتصادي و كارگاههاي پارچه بافي و ديگر صنايع ظريف يدي كه مجموعا احتياجات ايران را تامين مي‌كرد، رو به تعطيل نهاد و سيل كالاهاي خارجي از انگلستان و فرانسه و ديگر كشورهاي صنعتي به ايران روان گرديد و اين سياست شوم، يعني مداخله اجانب در وضع عمومي كشور از اواخر عهد صفوي يعني از زمان پادشاهي شاه سليمان آغاز گرديد و از دوره فتحعليشاه به بعد در اثر غفلت زمامداران و رواج جهل و فساد و خيانت روبه فزوني نهاد و تلاش مردان شرافتمندي چون قائم مقام فراهاني و ميرزا تقي خان اميركبير و سيد جمال الدين اسدآبادي در راه احياي استقلال و تجديد موقعيت اجتماعي و اقتصادي ايران، در اثر كارشكني علني اجانب و خيانت پادشاهان قاجاريه و بعضي رجال مزدور آن دوره به ثمر نرسيد و ايران كمابيش به صورت يك كشور نيمه مستعمره و وابسته
ص: 2
به قدرتهاي بزرگ درآمد و اينحال يعني مداخله بيگانگان تا استقرار جمهوري اسلامي كه به مداخله شرق و غرب در ايران پايان بخشيد، ادامه يافت.
نكته‌يي كه ذكر آن در اين مقدمه ضروريست، اينكه در اين كتاب نه تنها از عقايد و افكار اقتصادي دانشمندان و صاحبنظران ايران سخن به ميان آمده است، بلكه براي مقايسه بين آراء شرق و غرب و حفظ بي‌طرفي به‌طور اجمال به نظريات اقتصادي اروپائيان و افكار مادي طبيعيون، فيزيوكراتها، كلاسيكها و طرفداران اصالت فرد، ماترياليستها (ماديون) سوسياليستها و ساير مكاتب اشاره‌هايي شده است و ذكر اين عقايد و افكار براي رعايت مباني علمي و اخلاقي و حفظ اصول امانت و طرح مسائل اقتصادي بوده است و چه برخي از عقايد و افكار مطروحه در اين كتاب مورد تأييد مؤلف و ناشر اين كتاب نمي‌باشد.
ص: 3
فهرست مندرجات
فصل اول- زندگي اقتصادي مردم از آغاز تا ظهور اسلام صفحه 1
تلاش اقتصادي انسان ابتدائي صفحه 4
وضع اقتصادي ملل تابع شاهنشاهي از عهد هخامنشيان تا سقوط حكومت ساسانيان صفحه 38
فصل دوم- زندگي اقتصادي و تجاري ايرانيان و ملل اسلامي بعد از ظهور اسلام صفحه 53
وضع اقتصادي و تجاري ايران و ملل اسلامي بعد از ظهور اسلام صفحه 55
وضع اقتصادي طبقات مختلف بعد از اسلام صفحه 81
مختصات اقتصادي كشورهاي اسلامي صفحه 105
وضع اجتماعي و اقتصادي ايران پس از حمله مغول صفحه 127
فصل سوم- وضع عمومي شهرها در قرون وسطي صفحه 247
وضع شهرها بعد از ظهور اسلام صفحه 248
فصل چهارم- ارزش اقتصادي و صنعتي شهرهاي ايران در قرون وسطي صفحه 375
اوضاع اقتصادي شهرهاي ايران در قرون وسطي صفحه 377
فصل پنجم- حوادث ناگوار تاريخي صفحه 413
خشكسالي، قحطي، امراض و بليات اجتماعي در ايران قرون وسطي صفحه 415
فصل ششم- دادوستد و معاملات صفحه 445
سير تكاملي دادوستد و معاملات صفحه 447
فصل هفتم- مظاهر تمدن صفحه 491
مظاهري چند از تمدن قرون وسطايي در شهرهاي ايران صفحه 493
ص: 4
فصل هشتم- راهها و وسايل نقليه صفحه 527
طرز مسافرت، راهها و وسايل نقليه در قرون وسطي صفحه 529
فصل نهم- نظريات اقتصادي در شرق صفحه 629
سابقه نظريات اقتصادي در ايران صفحه 631
نقش مالكيت و خون در نظام اقتصادي و اجتماعي عهد ساساني صفحه 638
آراء و نظريات اقتصادي در ايران بعد از اسلام صفحه 645
فصل دهم- افكار و انديشه‌هاي اقتصادي در غرب صفحه 721
نگاهي به غرب صفحه 733
تأثير رنسانس در رشد نهضت سرمايه‌داري صفحه 740
پيشي گرفتن غرب بر شرق صفحه 761
تاريخ اجتماعي ايران، ج5، ص: 1